Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie opinię w sprawie przewlekłego tymczasowego aresztowania, zawierającą standardy stosowania tego środka w świetle orzecznictwa ETPC w Strasburgu. W ocenie HFPC, niemal ośmioletnie tymczasowe aresztowanie stanowi naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

Do HFPC zgłosił się obrońca pana Michała, tymczasowo aresztowanego od połowy maja 2009 r. Sądy, jak dotąd 29 razy, przedłużały okres aresztowania, powtarzając ciągle tę samą argumentację: oskarżonemu groziła surowa kara, dowody wskazywały na wysokie prawdopodobieństwo popełnienia zarzucanych mu czynów, jak również zachodziła obawa matactwa. Sąd nigdy nie wskazał jednak, w jaki sposób mężczyzna mógłby utrudniać trwający niemal 8 lat proces.

W efekcie pan Michał jest aresztowany już 7 lat i 10 miesięcy, pomimo że sprawa toczy się ponownie przed sądem I instancji, a jego nieprawomocne skazanie na karę 10 lat pozbawienia wolności nie zostało zaskarżone przez prokuratora.

Praktyka daleka od kodeksowego standardu

Tymczasowe aresztowanie – jako środek zapobiegawczy – służy przede wszystkim zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania, a jedynie wyjątkowo zapobiegnięciu popełnienia przez podejrzanego/oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa. Można po nie sięgnąć jedynie wtedy, gdy inne środki (nieizolacyjne) okażą się w danej sytuacji niewystarczające.

Standard strasburski

Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie stwierdzał naruszenie przez Polskę prawa do bycia osądzonym w rozsądnym terminie albo zwolnionym na czas postępowania (art. 5 ust. 3 Konwencji). Dotyczyło to szczególnie sytuacji, gdy sądy krajowe uzasadniały przedłużanie tymczasowego aresztowania, opierając się przede wszystkim na ciężarze zarzutów i operując ogólnikowymi formułami, bez odnoszenia się do konkretnych faktów w sprawie.

ETPC podkreślał również, że powaga zarzutów i groźba surowej kary nie może sama z siebie uzasadniać długich okresów stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego, a przedłużanie aresztowania nie może być stosowane w celu uprzedzenia kary pozbawienia wolności.

ETPC: w Polsce nadużywa się tymczasowego aresztowania

W sprawie Kauczor przeciwko Polsce z 2009 r. ETPC stwierdził, że nadużywanie stosowania tymczasowego aresztowania w Polsce jest problemem natury strukturalnej, polegającym na „stosowaniu praktyki niezgodnej z Konwencją”. O problemie niejednokrotnie wspominała również HFPC: w 2016 r. został opublikowany szczegółowy raport, a każdego roku przedstawiamy sądom kilka szczegółowych opinii prawnych o naruszeniu standardów Konwencji w konkretnych sprawach. Opinie te skutkują zazwyczaj zakończeniem stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego.

Czy pan Michał ma szanse na zwolnienie z aresztu?

„Sprawa pana Michała nie różni się od niechlubnych, rekordowych tymczasowych aresztowań, będących przedmiotem wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przeciwko Polsce” – ocenia Piotr Kubaszewski, prawnik HFPC. Wspomniana już sprawa Kauczor przeciwko Polsce dotyczyła mężczyzny oskarżonego o zabójstwo, wobec którego sąd uchylił tymczasowe aresztowanie po blisko 8 latach, w trakcie prowadzonego postępowania.

„Dalsze stosowanie tymczasowego aresztowania wobec pana Michała jest tym bardziej niezgodne z Konwencją, ponieważ zgodnie z zasadą zakazu reformationis in peius zostanie on skazany maksymalnie na karę 10 lat pozbawienia wolności” – ocenia dr Piotr Kładoczny, sekretarz zarządu. „Niestety, pomimo naszej opinii, Sąd Apelacyjny w Warszawie utrzymał w mocy stosowanie najsurowszego środka zapobiegawczego wobec pana Michała na kolejne 3 miesiące” – dodaje Piotr Kubaszewski.

LS, HFPC