Trybunał Konstytucyjny bada wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ws. możliwości nadawania mocy zasady prawnej uchwale Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów. Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) przystąpił do tego postępowania, wnosząc o uznanie konstytucyjności zaskarżonego przepisu ustawy o SN

Wniosek KRS dotyczy art. 87 par. 1 ustawy o SN. Zgodnie z nim "uchwały pełnego składu SN, składu połączonych izb oraz składu całej izby, z chwilą ich podjęcia, uzyskują moc zasad prawnych. Skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej". KRS kwestionuje przed TK drugie zdanie tej regulacji.

RPO Marcin Wiącek zgłosił udział w tym postępowaniu TK (sygn. akt K 14/23).

Wniósł o:

stwierdzenie, że art. 87 § 1 zd. 2 ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2023 r. poz. 1093) jest zgodny z art. 178 ust. 1, art. 183 ust. 1 i art. 2 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 7 Konstytucji;

umorzenie postępowania w pozostałym zakresie z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku (art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

RPO podkreśla, że wniosek KRS w istocie zmierza do wyeliminowania istotnej, występującej w Polsce od ponad 100 lat, instytucji, jaką jest uchwała o mocy zasady prawnej. Co prawda wniosek KRS ogranicza zakres zaskarżenia do zasad prawnych formułowanych przez 7-osobowe składy SN, ale w praktyce stanowią one zdecydowaną większość pośród uchwał tego rodzaju.

Zwraca uwagę na pozytywną rolę uchwał (w tym zasad prawnych) SN, które przez ujednolicanie i korygowanie orzecznictwa wzmacniają poczucie bezpieczeństwa prawnego wśród obywateli. Tymczasem KRS przedstawia uchwały-zasady prawne w czarnych barwach, pisząc o wywoływanych przez nie „zagrożeniach” i „sprzecznościach interpretacyjnych”. Jednocześnie nie wyjaśnia, na czym one konkretnie polegają i jakie szkody, lub inne negatywne konsekwencje wywołały te uchwały.

Rzecznik wskazuje, że możliwość podejmowania uchwał w składzie 7-osobowym pozwala SN sprawnie reagować na niepokojące tendencje w orzecznictwie sądowym. Większość z tych uchwał dotyczy wysoce specjalistycznych zagadnień, związanych ściśle z właściwością izby, w ramach której są podejmowane. Izba podejmuje uchwały jedynie w wyjątkowych przypadkach, w razie powstania rozbieżności wewnątrz tej izby.

Podejmowanie uchwał przez połączone izby lub przez pełen skład SN zdarza się jeszcze rzadziej, w sprawach dotyczących interdyscyplinarnych zagadnień związanych z różnymi dziedzinami prawa.

Ograniczenie możliwości podejmowania uchwał do składu izby, połączonych izb lub pełnego składu niepotrzebnie angażowałoby sędziów o określonej specjalizacji do rozstrzygania problemów, które mają znaczenie tylko dla wąsko określonej kategorii spraw. W tym kontekście można powątpiewać np. w sens angażowania sędziów Izby Karnej SN do wyjaśnienia reguł kolejności wpisów do księgi wieczystej, sędziów Izby Cywilnej SN do oceny dopuszczalności odwołania od decyzji Prezesa ZUS do sądu powszechnego albo sędziów Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN do rozwiązania problemu zaliczania czasu spędzonego w tymczasowym areszcie na poczet kary pozbawienia wolności.

RPO zauważa, że uchylenie art. 87 § 1 zd. 2 ustawy o SN skutkowałoby koniecznością rozpatrywania wszystkich tych zagadnień w składzie Izby, powiększonych izb lub pełnego składu, co niepotrzebnie wydłużyłoby postępowanie, ze szkodą dla interesów stron.

Uchwały-zasady prawne podejmowane w 7-osobowych składach stanowią ważny i pożyteczny instrument, umożliwiający SN efektywne wywiązywanie się z konstytucyjnego zadania sprawowania nadzoru judykacyjnego nad orzecznictwem sądów powszechnych i wojskowych (zgodnie z wyrażoną w preambule do Konstytucji RP zasadą sprawności i rzetelności działania instytucji publicznych).

Przez ponad 100 lat działalności SN sformułował setki zasad prawnych, z których zdecydowana większość została podjęta w składach 7-osobowych i miała pozytywny wpływ na usprawnienie obrotu prawnego. Dzięki nim obywatele mogą liczyć na większą przewidywalność i wyższą jakość orzecznictwa sądów powszechnych.

RPO przedstawił przykłady kilkunastu takich orzeczeń, dotyczących m.in. wolności osobistej osób tymczasowo aresztowanych, ochrony praw majątkowych wierzycieli w stosunkach kontraktowych, konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia szkody za bezprawie judykacyjne, podmiotowości prawnej wspólnoty mieszkaniowej, zaskarżalności ostatecznych decyzji ZUS, skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku, czy gwarancje niezawisłości sędziowskiej.

MS

RPO

foto: Pixabay